Dit is vanaf volgende week de machtigste Nederlander in Brussel

Dit is vanaf volgende week de machtigste Nederlander in Brussel

Als secretaris-generaal gaat Alexander Italianer elke maandag de vergadering van de kabinetschefs leiden, en zit hij 's woensdags bij het wekelijkse overleg van alle Eurocommissarissen. Beeld Tim Dirven, HH

Als secretaris-generaal gaat Alexander Italianer elke maandag de vergadering van de kabinetschefs leiden, en zit hij 's woensdags bij het wekelijkse overleg van alle Eurocommissarissen.Beeld Tim Dirven, HH

De Nederlander Alexander Italianer bekroont zijn model-carrière in Brussel: hij wordt de nieuwe secretaris-generaal van de Europese Commissie. Een 'dossiervreter' is hij, die de publiciteit mijdt.

Christoph Schmidt28 augustus 2015, 20:39

Als Alexander Italianer iets níet prettig vindt, is het wel een groot krantenartikel over Alexander Italianer. Toch moet dat vandaag gebeuren. Vanaf dinsdag is hij de machtigste Nederlander in Brussel. Frans Timmermans (eerste vicevoorzitter van de Europese Commissie) en Jeroen Dijsselbloem (voorzitter eurogroep) zijn de toppolitici die zowel in de schijnwerpers als in de wind staan, maar achter de schermen trekt Italianer aan tal van touwtjes.

De 59-jarige Italianer is de nieuwe secretaris-generaal van de Europese Commissie, de hoogste ambtelijke functie die het dagelijks bestuur van de EU kent. Het is de ultieme bekroning van een oerdegelijke carrière in de coulissen van de Brusselse macht.

In tegenstelling tot publieke figuren als commissievoorzitter Jean-Claude Juncker en diens rechterhand Timmermans kan Italianer het zich permitteren de publiciteit te mijden. Ook rond deze topbenoeming, die in juni bekend werd, geeft hij geen interviews, al beantwoordt hij wel per e-mail enkele 'feitelijke' vragen. Verder hoort het nu eenmaal bij zijn apolitieke rol om zo min mogelijk in de media te komen.

Oog voor detail

Collega's prijzen hem als een loyale, door de wol geverfde eurocraat die tot in de finesses is ingevoerd in de ingewikkeldste onderwerpen. In gesprekken die deze krant voerde met Brusselse topambtenaren (op basis van anonimiteit) vallen begrippen als 'dossiervreter', 'leest zelfs de voetnoten' en 'fantastisch oog voor detail'.

Als vader van vier kinderen is Italianer bovendien een 'familieman', zegt een van de topambtenaren. "Anderen hebben vaak een hoog profiel en een groot netwerk. Ze begeven zich in het lunch- en conferentiecircuit en zijn actief op Twitter. Alexander doet dat allemaal niet, die beperkt zich liever tot een kleine kring."

Italianer, van huis uit econometrist, werkt al dertig jaar voor de Europese Commissie. Achter de schermen speelde hij een belangrijke rol bij onder meer het ontwerp van het stabiliteits- en groeipact voor de landen die de euro hebben ingevoerd en bij de uitbreiding van de EU met een groot aantal lidstaten, ruim tien jaar geleden.

Hij leverde verder bijdragen aan de technische studies die de basis vormden van de gemeenschappelijke markt in de Europese Unie. Die kreeg gestalte onder de legendarische commissievoorzitter Jacques Delors (1985-1995).

Miljardenboetes

Sinds 2010 bekleedde hij al een van de hoogste ambtelijke functies binnen de Europese Commissie: directeur-generaal van het departement Mededinging. Die is mogelijk de machtigste van alle, ruim dertig directoraten-generaal. De grootste multinationals van de wereld, van Microsoft tot Philips en van Starbucks tot Google, sidderen voor dit bureau, dat hun miljardenboetes kan opleggen als ze de regels voor eerlijke concurrentie in de EU overtreden.

Enig haantjesgedrag is menig directeur-generaal in zo'n positie niet vreemd, maar Italianer vertoont niets van dat al. Hij heeft in de luwte vooral de interne organisatie geperfectioneerd en de betrekkingen tussen zijn dienst en de EU-lidstaten verbeterd.

In zijn nieuwe rol als secretaris-generaal zal hij vooral bruggen moeten slaan tussen de talloze eilandjes binnen de commissie, zodat de rechterhand weet wat de linkerhand doet. Het weghalen van de schuttingen wás al een van de hoofdtaken van de vorig jaar aangetreden commissie-Juncker. Italianer moet dit uitgangspunt verder vormgeven. "De secretaris-generaal moet ervoor zorgen dat de commissie levert wat de politieke bazen van de commissie willen bereiken", zo vat Margaritis Schinas, hoofd-woordvoerder van die commissie, de topfunctie samen.

Als secretaris-generaal gaat de Nederlander elke maandag de vergadering van de kabinetschefs leiden, en zit hij 's woensdags bij het wekelijkse overleg van alle Eurocommissarissen, zeg maar de Brusselse variant van een ministerraad. Bovendien mag Italianer straks aanschuiven bij alle Europese topbijeenkomsten van regeringsleiders, evenals Juncker.

'Kom naar Brussel'

Hij haalt dan zelden het nieuws, Italianer heeft vele publicaties op zijn naam staan en geeft geregeld spreekbeurten. Vorig jaar mei sprak hij in Leiden de tweede Europa-lezing uit. "Als het 'Achtuur-journaal' opent met een door ons toegekende boete tegen een bedrijf dat prijsafspraken heeft gemaakt over tv-schermen of tegen banken die met financiële gegevens hebben gerommeld, dan denkt u volgens mij niet: waar bemoeit Europa zich mee", zei hij toen.

Hij riep zijn academische publiek op om toch vooral in Brussel te komen werken. "Nederlanders nemen hun kennis van de politieke achtergrond in Nederland mee, hun persoonlijke netwerk en banden met de Nederlandse samenleving. En niet te vergeten, kwaliteiten als handelszin, ondernemingsgeest en de typisch Nederlandse directheid, waarvan we soms wel wat meer kunnen gebruiken in Brussel."

Gek genoeg voldoet hij zelf juist niet aan dat Nederlandse 'zeggen wat je denkt'-model. Italianer is een toonbeeld van terughoudendheid, aldus een topambtenaar: 'vrij introvert, niet een heel warme 'touchy-feely'-persoonlijkheid'. Hij vermijdt openlijke conflicten en zoekt altijd naar een compromis - daarin is hij weer wel op en top Nederlander.

Italianer volgt de Ierse Catherine Day op, die tien jaar secretaris-generaal is geweest. Dat was nogal een haaibaai, als je sommige verhalen mag geloven. "Een bulldozer die over mensen heen walste", zegt een topambtenaar. "Ze kon collega's enorm te grazen nemen als ze niet opgewassen bleken tegen hun taak. Italianer zal dat anders aanpakken. Die zal niemand in het openbaar vernederen."

Wie is Alexander Italianer?

Alexander Italianer wordt op 16 maart 1956 geboren in Londen, als zoon van een Nederlandse topdiplomaat die ook vele voetstappen in Brussel heeft liggen. "Ik herinner me nog hoe ik mijn vader afhaalde van het treinstation bij terugkeer van de Brusselse 'marathons' over landbouwprijzen", zegt hij daarover.

1980: Afgestudeerd in econometrie aan Rijksuniversiteit Groningen. In 1986 behaalt hij daar bovendien zijn doctoraal economie.

1980-1985: Assistent-onderzoeker aan de Katholieke Universiteit Leuven

1985: Eerste (adviserende) functie bij Europese Commissie. Door de jaren heen werkt hij in de kabinetten van de commissievoorzitters Santer en Barroso en de Eurocommissarissen Verheugen en Teli¿ka.

2006-2010: adjunct-secretaris-generaal Europese Commissie, belast met betere regelgeving

2010-2015: directeur-generaal van het directoraat-generaal Mededinging

Vanaf 1 september 2015: secretaris-generaal

Italianer is een verwoed golfer (voor de kenners: handicap 19,5). Daarnaast is hij liefhebber van Nederlandse literatuur (van Vestdijk tot Grunberg) en vocale barokmuziek. Hij is al jarenlang vaste bezoeker van de Brusselse concertzaal Bozar.

'Europese benoeming, geen Nederlandse'

Is Nederland te dominant in het bestuur van de Europese Unie? Zitten er te veel Nederlanders op het Brusselse pluche? Spanje vindt van wel. De conservatieve regering van Mariano Rajoy greep de benoeming van Alexander Italianer aan om daar zijn beklag over te doen.

Nederland hád de toppers Timmermans en Dijsselbloem al, en krijgt nu ook nog eens Italianer als hoogste ambtenaar bij de Europese Commissie, aldus Rajoy. En wat hebben wij, als vierde economie van de eurozone, met 50 miljoen inwoners? De klaagzang van Rajoy was onderdeel van een langdurige campagne om zijn minister Luis de Guindos benoemd te krijgen tot voorzitter van de machtige eurogroep, als opvolger van Jeroen Dijsselbloem. De Spaanse premier deed dit pleidooi op het allerhoogste niveau van de regeringsleiders tijdens hun Europese top in juni.

Achteraf bezien een diplomatieke lobby-blunder van formaat, vindt een hoge functionaris van de Europese Commissie. "Italianer is een Nederlandse Europeaan. Het is een Europese benoeming, gebaseerd op verdienste. Het is een vergissing om die te presenteren als een Nederlandse benoeming. Spanje is het slachtoffer geworden van een overgesimplificeerde voorstelling van zaken."

Na een intensieve diplomatieke strijd tussen Den Haag en Madrid trok de Spaanse regering aan het kortste eind: op 13 juli kozen de ministers van financiën van de eurozone voor het aanblijven van Dijsselbloem als voorzitter van hun eurogroep.